Babykopje

babykopje   2013                                                                                                          olieverf  op canvas 24x30 cm

Alles is voor even

Aya Zikken 1969  foto  ©  Sagita

Aya Zikken 1969 foto © Sagita

Aya Zikken 1969 foto © Sagita 

Het bewogen schrijversleven van Aya Zikken,

Ze is 93 jaar en vandaag komt haar biografie uit, geschreven door Kees Ruys.

Ik leerde haar, ja inderdaad voor even, kennen door een vriendschap met één van haar dochters. Deze foto's maakte ik van haar in die periode. Het is 1969 en Aya is dan 50 jaar. 

Geboren in Epe (Gelderland) verhuisde Aya zes jaar oud met haar ouders naar Nederlands-Indië waar haar vader een een functie als gouvernementsambtenaar vervulde. Vlak voor de 2e Wereld Oorlog in 1939 keerde Aya naar Nederland terug. Ze verbleef haar hele jeugd dus in Nederlands-Indië en veel van haar boeken spelen zich daar af. In 'O heerlijke griep' vertel ik een anekdote over hoe Aya tot debuteren kwam. Met het boek 'Als wij groot zijn, dan misschien,' vestigde zij in 1954 haar naam als romanschrijver. 
Dit boek is de terugblik van Bert en Erle op hun huwelijk en de vraag of ze samen verder kunnen gaan. Die vraag wordt in het boek niet beantwoordt, maar in werkelijkheid liep het huwelijk van Aya met Frans Postema stuk. 

Schrijven afgewisseld met reizen zijn de belangrijkste componenten waaruit het leven van Aya is opgebouwd. Ze schreef meer dan dertig boeken en trok zich dan steeds in alleen zijn terug. Relaties, vriendschappen duurden meestal maar even. Ook die met mij, maar toch lang genoeg om Aya niet meer te vergeten: Tempo Doeloe.


Aya is overleden op de dag dat haar biografie werd gepresenteerd. 

Gestorven leeft zij nog....

Zo luidt een tekst op het bidprentje van mijn Overgrootmoeder Maria van Velzen.

Ik vond het bidprentje in de nalatenschap van mijn moeder: een rode plastic box (type Blokker) waarin ik haar bewaar-dingen als brieven, krantenknipsels, agenda’s, schriftjes met handgeschreven teksten van oude liedjes, rouwcirculaires enzovoort heb opgeborgen. Af en toe snuffel ik er wat doorheen en vraag me af voor wie ik het allemaal bewaar. De meeste mensen bijvoorbeeld die hun naam en adres achter hebben gelaten in de condoleanceregisters voor o.a. mijn broer en mijn vader, hebben deze aarde inmiddels zelf ook verlaten. 

Mijn moeder was dol op haar grootmoeder en de tekst: ‘wie haar kende prees haar, vereerde haar’, lijkt dan ook niet verzonnen. Ze vertelde mij over wat ze noemde: een bijzondere vrouw.

18 maart 1855, het was op een zondag dat Maria werd geboren. Ze was het derde kind van Arie van Velzen en Anna ten Brink. De familie woonde in Oudshoorn, een dorp aan de Oude Rijn dat sinds 1918 deel uitmaakt van Alphen a/d Rijn in Zuidholland. Na Maria bracht haar moeder Anna volgens het geboorteregister nog twaalf kinderen levend ter wereld. Of deze kinderen allemaal de volwassen leeftijd hebben bereikt, is mij niet bekend. Alleen van haar oudste zus Pieternella heb ik ontdekt dat deze een paar maanden voor Maria, in januari 1938, op 85 jarige leeftijd te Woubrugge is overleden. 

Maria van Velzen fotograaf W. Bleuzé

 Mijn overgrootmoeder was bijna 83 jaar toen ze op 3 maart 1938 stierf. Een blijmoedig mens zoals op de verbleekte foto hiernaast is te zien. Het portret is gemaakt door de bekende fotograaf ‘W. Bleuzé ‘ uit Rotterdam met een filiaal in Leiden aan de Apothekersdijk. Achterop staat in het handschrift van mijn moeder: Mijn lieve grootmoeder, geschreven. 

Maria van Velzen was mooi en voor de duvel niet bang. Ze presteerde het om bij een boer , waar haar vader haar had verhuurd, weg te lopen omdat het haar niet beviel. Ze liet een koe schijten in de 'hoge zije'  van een boerenzoon, waaraan ze de pest had en zette deze terug in de hoedendoos. Een verrassing voor op zijn trouwdag.

23 jaar oud trouwde ze met mijn overgrootvader: Jan Hoogeveen uit Rijnsaterwoude, volgens de overlevering een zoon van een niet onbemiddelde boer. Jan zou van wegen zijn huwelijk met Maria,  de dochter van een binnenschipper en in stand niet hoog genoeg, door zijn vader Leendert onterft zijn. Er werd dus getrouwd zonder vaderlijke zegen en de familie raakte gebrouilleerd.

Maria bracht in totaal elf kinderen ter wereld. Haar oudste zoon Leendert geboren in maart 1879 stierf net drie jaar oud. Tuberculose was in die tijd nog onbehandelbaar en de vliegende tering kwam als een dief in de nacht. De tweelingmeisjes Gerarda en Kornelia geboren in juli 1890 stierven resp. acht en elf maanden oud.  Haar laatst kind Maria, geboren in mei 1894 stierf in maart 1895 precies tien maanden oud. Nog geen maand later op drie april 1895 overleed haar man Jan Hoogeveen 43 jaar oud eveneens aan de vliegende tering. 

Maria van Velzen (1855-1938)

Met nog zeven kinderen in leven, stond Maria er helemaal alleen voor. Het was een tijd zonder weduwepensioen of bijstand. Ze ging uitwerken op nabijgelegen boerderijen; waste en poetste daar. Maria was een trotse vrouw en accepteerde geen hulp. Zelfs geen bos rode bieten, die een van de boeren haar na gedane arbeid mee wilde geven. ‘Geef die maar aan de armen’ zou mijn grootmoeder volgens de overlevering gezegd hebben.                                  

In 1898 verloor ze haar 16 jarige dochter Grietje aan de tuberculose. In april 1918 overlijdt ook haar dan 26 jarige zoon Jan eveneens aan deze vreselijke ziekte. Slechts een paar van haar kinderen waaronder mijn grootmoeder Lena worden gezond oud, trouwen en krijgen kinderen.

Maria nam het leven zoals het kwam. Naast de zorg voor haar gezin stond ze als bekende bakervrouw, dag en nacht  klaar om andere vrouwen te helpen bij de geboorte van hun kinderen. Blijmoedig en opgewekt, vol met verhalen, die ze vertelde aan haar kleinkinderen waaronder mijn moeder, stapte ze door de tijd, het einde tegemoet.

Maria van Velzen (1855 -1938)