Mijn kleine oorlog

Hongerwinter                                                                                                             pentekening in kleureninkt 1988

Onlangs de DVD over de slag om 'The Somme' gekocht. 1 juli 1916: tweehonderdduizend jonge mannen, soms nog kinderen, wachten op een fluitje dat hen van loopgraaf naar loopgraaf dwingt. Een fluitje van een cent verwoest op één dag de levens van 25.000 Engelse, Franse en Duitse soldaten: verloofden, echtgenoten,vaders en zonen. De meesten van hen vallen al in het eerste uur. Velen sterven onnodig, verbloeden in het met prikkeldraad afgezette stuk niemandsland terwijl ze vergeefs om hulp roepen.

Ook de Tweede Wereld Oorlog is weer een hot item. In 9 afleveringen zend de NPS op zondagavond 'De Oorlog' uit, verrijkt met brieven, dagboek fragmenten en filmbeelden materiaal afkomstig van ooggetuigen, van burgers die de oorlog bewust meemaakten. De productie '13 jaar in de oorlog' moet de oorlogsbeelden geschikt maken voor jonge kijkertjes.

De DVD-recorder aan kijk ik. Zie drommen vliegtuigen in zwart-wit in het luchtruim. Omlaag vallende bommen. Rotterdam een grote vuurzee. De Arbeitseinsatz. Razzia's. Joodse mensen; mannen,vrouwen en kinderen, compleet met davidsster en één koffertje, weggevoerd als vee. Naakte mensen met in de verte rokende schoorstenen. Uitgeputte soldaten met omhooggestoken armen. Mensen die zwerven langs wegen opzoek naar voedsel. Het beeld van het jongetje, doodgeschoten voor een bakkerswinkel omdat hij een brood heeft gestolen en daar ter afschrikking een hele dag moet liggen met naast hem het bordje 'Ik ben een dief', blijft op mijn netvlies hangen.

Ik raak geëmotioneerd van beelden - uit welke oorlog dan ook – van moeders met in hun armen uitgemergelde kinderen. Moet huilen als ik de grote doffe ogen in het oude gerimpelde kindergezicht ontmoet. Alsof ik kijk naar mijn eigen kleine geschiedenis.

In de oorlog was ik een kind, nog zo klein, dat ik geen echte herinneringen heb. Geboren in september 1941 zijn het slechts fragmenten. Een flits van een in soldatenkistje geschoeid been. Een beeld van een soldaten cap. De beetje zurige geur van soep uit de gaarkeuken. Een vage herinnering dat ik in de huiskamer op een potje, moeite heb om rechtop te blijven zitten. Verder zijn er de geluiden, maar die herinner ik me alleen zoals dat met het beantwoorden van multiple choice vragen gaat: je herkent het goede antwoord.

Alleen als ik de geluiden hoor van de Engelse bommenwerpers, die iedere nacht laag over ons huis vlogen op weg naar Duitsland en van de V1's en V2's die de Duitsers vanuit het Haagse bos naar Engeland afvuurden, weet ik het weer. Raak ik gespannen.

De Tweede Wereldoorlog is voor mij een slecht geschreven boek: allemaal losse eindjes. Misschien verklaart dat mijn fascinatie. Mijn verlangen om te willen weten en te begrijpen. Het is alsof ik steeds opnieuw als kind het litteken op mijn voet ontdek en van mijn moeder moet horen dat ik als tweejarige een ketel kokend water over me heen trok. Dat het gelukkig bij eerste- en tweedegraads verbrandingen bleef omdat zij mij meteen in de gootsteen onder de koud waterkraan heeft gelegd. Niettemin moest ze mij, van de huisarts die een week later vanuit zijn onderduikadres een bliksembezoek bracht, alsnog naar het ziekenhuis brengen. Ze had er bij de nonnen op aangedrongen om me goed te kammen. Ik had een paar luizen maar zij hield dat goed bij. Toen ze me later weer bezocht lag ik geïsoleerd op een badkamer. Mijn voortdurende huilen stoorde de andere kinderen op zaal. Na ruim een week adviseerden de nonnen mijn moeder om me weer mee naar huis te nemen. De brandwonden genazen, maar verder ging het niet goed met mij. Mijn moeder was nog steeds verontwaardigd: 'Helemaal onder de luizen'.

Mijn kleine oorlog is als het litteken op mijn voet. De getuigenis dat ik het heb meegemaakt zonder dat ik het weet. Het kan begrijpen.