zaterdag 5 december 2009

Mijn kleine oorlog


Hongerwinter                                                                                                             pentekening in kleureninkt 1988

Onlangs de DVD over de slag om 'The Somme' gekocht. 1 juli 1916: tweehonderdduizend jonge mannen, soms nog kinderen, wachten op een fluitje dat hen van loopgraaf naar loopgraaf dwingt. Een fluitje van een cent verwoest op één dag de levens van 25.000 Engelse, Franse en Duitse soldaten: verloofden, echtgenoten,vaders en zonen. De meesten van hen vallen al in het eerste uur. Velen sterven onnodig, verbloeden in het met prikkeldraad afgezette stuk niemandsland terwijl ze vergeefs om hulp roepen.

Ook de Tweede Wereld Oorlog is weer een hot item. In 9 afleveringen zend de NPS op zondagavond 'De Oorlog' uit, verrijkt met brieven, dagboek fragmenten en filmbeelden materiaal afkomstig van ooggetuigen, van burgers die de oorlog bewust meemaakten. De productie '13 jaar in de oorlog' moet de oorlogsbeelden geschikt maken voor jonge kijkertjes.

De DVD-recorder aan kijk ik. Zie drommen vliegtuigen in zwart-wit in het luchtruim. Omlaag vallende bommen. Rotterdam een grote vuurzee. De Arbeitseinsatz. Razzia's. Joodse mensen; mannen,vrouwen en kinderen, compleet met davidsster en één koffertje, weggevoerd als vee. Naakte mensen met in de verte rokende schoorstenen. Uitgeputte soldaten met omhooggestoken armen. Mensen die zwerven langs wegen opzoek naar voedsel. Het beeld van het jongetje, doodgeschoten voor een bakkerswinkel omdat hij een brood heeft gestolen en daar ter afschrikking een hele dag moet liggen met naast hem het bordje 'Ik ben een dief', blijft op mijn netvlies hangen.

Ik raak geëmotioneerd van beelden - uit welke oorlog dan ook – van moeders met in hun armen uitgemergelde kinderen. Moet huilen als ik de grote doffe ogen in het oude gerimpelde kindergezicht ontmoet. Alsof ik kijk naar mijn eigen kleine geschiedenis.

In de oorlog was ik een kind, nog zo klein, dat ik geen echte herinneringen heb. Geboren in september 1941 zijn het slechts fragmenten. Een flits van een in soldatenkistje geschoeid been. Een beeld van een soldaten cap. De beetje zurige geur van soep uit de gaarkeuken. Een vage herinnering dat ik in de huiskamer op een potje, moeite heb om rechtop te blijven zitten. Verder zijn er de geluiden, maar die herinner ik me alleen zoals dat met het beantwoorden van multiple choice vragen gaat: je herkent het goede antwoord.
Alleen als ik de geluiden hoor van de Engelse bommenwerpers, die iedere nacht laag over ons huis vlogen op weg naar Duitsland en van de V1's en V2's die de Duitsers vanuit het Haagse bos naar Engeland afvuurden, weet ik het weer. Raak ik gespannen.

De Tweede Wereldoorlog is voor mij een slecht geschreven boek: allemaal losse eindjes. Misschien verklaart dat mijn fascinatie. Mijn verlangen om te willen weten en te begrijpen. Het is alsof ik steeds opnieuw als kind het litteken op mijn voet ontdek en van mijn moeder moet horen dat ik als tweejarige een ketel kokend water over me heen trok. Dat het gelukkig bij eerste- en tweedegraads verbrandingen bleef omdat zij mij meteen in de gootsteen onder de koud waterkraan heeft gelegd. Niettemin moest ze mij, van de huisarts die een week later vanuit zijn onderduikadres een bliksembezoek bracht, alsnog naar het ziekenhuis brengen. Ze had er bij de nonnen op aangedrongen om me goed te kammen. Ik had een paar luizen maar zij hield dat goed bij. Toen ze me later weer bezocht lag ik geïsoleerd op een badkamer. Mijn voortdurende huilen stoorde de andere kinderen op zaal. Na ruim een week adviseerden de nonnen mijn moeder om me weer mee naar huis te nemen. De brandwonden genazen, maar verder ging het niet goed met mij. Mijn moeder was nog steeds verontwaardigd: 'Helemaal onder de luizen'.

Mijn kleine oorlog is als het litteken op mijn voet. De getuigenis dat ik het heb meegemaakt zonder dat ik het weet. Het kan begrijpen.

13 opmerkingen:

  1. Mooi stuk. Alleen: het te hebben meegemaakt en het nog weten is geen enkele garantie voor begrijpen, integendeel lijkt mij. Laatste drie woorden zouden dan weg kunnen volgens mij. Maar, een mooi stuk.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. De titel 'Mijn kleine oorlog' zo ontdek ik juist , is eerder gebruikt door Louis Paul Boon. Een boekje over de Tweede Wereld Oorlog en uitgegeven in 1947. Hoewel boeken van Louis Paul Boon in huis en gelezen, was ik tot vandaag niet bekend met dik boek(je).

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Friso, ik heb de laatste drie woorden weggehaald. Ik was wat onzeker over het slot. In eerste instantie geëindigd met luizen, maar was daar niet tevreden over.
    In het museum voor oudheden in Leiden is een tentoonstelling over Flaubert in Egypte. Ik wel deze graag zien. Vraag me af of jij wat met Flaubert heb plus tijd plus zin?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. De laatste drie woorden toch weer teruggezet n.a.v. een discussie op de radio over kind zijn in de oorlog. Juist het nog niet kunnen begrijpen is essentieel voor het oorlogskind met gevolg dat zij het moeilijk kunnen verwerken.

      Verwijderen
  4. Mooie observaties, gemengd met eigen emoties en herinneringen!
    Ik veerde bij 'Mijn kleine oorlog' meteen op, want ik ben een groot Boon-fan. Het is een prachtig heftig boek, dat eindigt met de (inmiddels) klassieke zin: Schop de mensen tot zij een geweten krijgen! Lezen!!!

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Wat waren de laatste drie woorden Sagita?
    Mijn ouders waren kind in de oorlog en vertelden (en vertellen) mij, net als mijn oma, over dergelijke taferelen. Ook voor mij blijft het een tijd die ik me alleen in puzzelstukjes voor kan stellen.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @schrikkel, de laatste drie woorden waren: het kan begrijpen. Ik ben iemand die altijd wil begrijpen, maar wat in een oorlog gebeurt is niet te begrijpen. Zeker niet voor een kind van 2 of 3 jaar.
    @Lili, ja dat boek wil ik zeker lezen. Ik vond in een boek over Louis-Paul Boon, een afdankertje uit de bib en daarin staat dat Boon later er aan toegevoegd heeft 'Wat heeft het alles voor zin?'
    Vraagje: pleeg je plagiaat als je de titel van een eerder uitgegeven boek gebruikt? Het was voor mij zo vanzelfsprekend om voor deze titel te kiezen, maar heb niet gecheckt of hij al eens gebruikt is.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Nee hoor, niet als het zo'n stuk algemeen cultuurgoed is als het boek van Boon. Ik moest er nl. ook meteen aan denken!

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Ja, "Mijn kleine oorlog" van L.P. Boon, mij heel goed bekend ! Heb als kind (ben van 1937) toch een deel van de oorlog meegemaakt, heel bewust. Vooral de bombardementen herinner ik me nog goed. Wij woonden toen in Ledeberg, nu een deelgemeente van de stad Gent. Uw verhaal illustreert goed hoe jonge kinderen de oorlog reduceren tot hun eigen kleine zintuiglijke ervaringen.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Dank Nimeus en je herinnert me er ook weer aan dat ik het boekje van Boon nog wilde lezen.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Het waren barre tijden en de oorlog maakte het nog vele keren erger. Ook al ben ik van 1955, die beelden raken mij heel diep. Zoals die scène in "Les uns et les autres". Ken je de film?

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Ik heb de titel gegoogeld, maar ik heb deze film niet gezien. 1981 - zwanger en in november moeder - is mijn aandacht vooral daar naar uitgegaan.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Ik was toen ook zwanger en in augustus moeder van onze jongste spruit.

    BeantwoordenVerwijderen